ГАБДУРАҲИМ СОБИТОВ

(1913-1996)

Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби, доцент, композитор Г.Собитов ижодий ва ўқитувчилик фаолияти билан республикамиз кўп миллатли мусиқа маданияти ривожланиши учун самарали хизмат қилди ва ҳаётида ёрқин из қолдирди.

Собитов Габдураҳим Галимзянович 1913 йилнинг 20 июнида Россиянинг Самара шаҳрида дунёга келди. Кейинчалик у эслайди: “1927 йили Ўзбекистоннинг Зомин қишлоғига оиламиз кўчиб келди. 1929 йили 7-синфни битириб, Тошкентга келдим. 1936 йили ҳарбий хизматга чақирилдим ва мусиқа техникумида ўқишга рухсат олдим. Бу ўқув юртида халқ чолғулари ва композиторлик бўлимларида ўқидим. 1938 йили Тошкент давлат консерваториясининг композиторлик факультетига ўқишга кирдим. Б.Б.Надеждин синфида композициядан сабоқ ола бошладим. 1941 йили уруш бошланиши билан жангларда қатнашдим, жангда оғир яраландим. Госпиталларда даволаниб, ногирон аҳволда Тошкентга қайтдим. 1943-1944 ўқув йилидан бошлаб консерваторияда ўқишимни давом эттириб, 1945 йили имтиёзли диплом олишга муваффақ бўлдим. 1945-1946 ўқув йилидан 1985 йилга қадар консерваторияда гармония, чолғушунослик, партитура ўқиш фанларидан дарс бериб, ўқитувчи, катта ўқитувчи ва доцент лавозимларида ишладим ва ижод қилдим”.

Г.Собитов 1950-1970 йилларда самарали ижод қилди. У 1945 йили консерваторияни биринчи симфония диплом иши билан тугатган бўлса, келгусида унинг қаламидан қуйидаги чолғу асарлари бунёдга келди: ўзбек халқ чолғулари оркестри учун «Татарча сюита» (1947 й.) ва «Етти гўзал» рақс сюитаси (1968 й.): симфоник оркестр учун бешта сюита, уларнинг орасида: беш қисмли «Помир сюитаси» (1954 й.) ва тўрт қисмли «Халқлар дўстлиги» сюитаси (1-қисм-уйғур, 2-татар, 3-озарбайжон ва 4-ўзбек халқ куйлари асосида, 1950 й.) асарлари жуда машҳур бўлиб кетган эди. Ю.Ражабий ва Б.Надеждинлар билан ҳамкорликда ёзилган «Пахта» номли хореография сюитаси 1951 йили Москвада ўтган Ўзбек адабиёти ва санъати кунларида, М.Турғунбоева саҳналаштирган хореографик композиция Катта театрнинг симфоник оркестри ижросида (дирижёр Б.Иноятов) томошабинлар томонидан қизғин кутиб олинган эди. Келгусида бу сюита жуда кўп маротаба ижро этилди. 1961 йили «Бешта оғайни» номли кинофильмга ёзган мусиқаси асосида шу номли беш қисмли симфоник сюита, домбралар секстети учун уйғур халқ куйлари асосида сюита (1947й.), торли квартетига сюита кабиларни яратди.

Г.Собитов театр учун мусиқа басталашда ҳам баракали ижод қилди. У бошқа бастакорлар билан ҳамкорликда «Сочлари оқарган хотин» ва «Хуш келибсиз» (1952 й. Б.Гиенко билан), Т.Жалилов билан ҳамкорликда «Нурхон» (1951 й.); «Истеъдод» (1957 й.), «Дала маликаси» (1960 й.), «Алпомиш» (1962 й.). Драматик театр учун: «Снежок» (1950й. В.Любимов пьесаси), «Алёша Пешков» (1952й. О.Форш ва И.Груздевлар пьесаси) спектакллари Тошкент болалар театрида қўйилган. Ҳамза номидаги драма театрида «Ҳуррият» ва «Юрак ёниш даркор» (1958 й.) спектакллари саҳналаштирилган. У «Пламенные годы» (1958 й.) ва «Пятеро друзей» (1960 й.) кинофильмларга мусиқа басталади, турли мавзуларда классик ва замонавий шоирларнинг шеърларига 40 дан ортиқ қўшиқ ва романслар ёзди, турли чолғулар учун 100 дан ортиқ халқ куйларини қайта ишлади, симфоник, дамли, ўзбек ва рус халқ чолғулари оркестрлари учун қатор композиторларнинг асарларини чолғулаштирди.

Габдураҳим Собитов «Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби» (1988 й.) фахрий унвони, Ўзбекистон Рсспубликаси фахрий ёрлиғи ва медаллари билан тақдирланган.